علامت تجاری عبارت است از هر نشانه قابل‌رویتی که بتواند کالاها و خدمات اشخاص حقیقی و حقوقی را از هم متمایز کند.
علامت تجاری می‌تواند از یک یا چند کلمه، حرف یا عدد یا ترکیبی از آنها تشکیل شود. حتی می‌تواند از شکل، نماد، اشکال سه‌بعدی، نمادهای صوتی مثل موسیقی و یا رنگ‌های مختلف تشکیل شده باشد. بنابراین شما می‌توانید هر شکل، کلمه و یا حتی صدایی را به عنوان علامت تجاری خود انتخاب کنید. برای انجام حمایت‌های حقوقی از علامت لازم است که آن را به ثبت برسانیم. اما چرا بایستی علامت تجاری خود را ثبت کنیم و چگونه می توانیم این کار را انجام دهیم.
چرا باید علامت خود را ثبت کنیم؟!
ثبت علامت به نوعی سند مالکیت علامت محسوب می‌شود. شما با ثبت یک علامت مالک آن علامت می‌شوید؛ آن هم مالک انحصاری. یعنی هیچ شخص یا شرکت دیگری حق ندارد که بدون اجازه از علامت شما استفاده کند. با ثبت علامت، شما و یا شرکت‌تان رسما دارای حق انحصاری استفاده از علامت می‌شوید. این حق به شما این امکان را می‌دهد که علیه هر کسی که بدون اجازه از علامت شما- یا حتی علامتی مشابه علامت شما- استفاده نماید، در مراجع قضایی شکایت کنید و جلوی اقدامات آنها را بگیرید.
بدون ثبت علامت اثبات اینکه این علامت متعلق به شماست و پیش از دیگران از آن استفاده نموده‌اید دشوار است. بنابراین ثبت کردن علامت به شما این اطمینان خاطر را می‌دهد که علامتتان در اختیار شماست. رقبا و متقلبین نمی‌توانند از آن سوء استفاده کنند و هزینه‌ها و زحمات بازاریابی و تبلیغات شما را هدر دهند.
چه علامتی قابل ثبت است؟
ثبت علامت هم مثل سایر امور دیگر ضوابط و محدودیت‌های خاص خود را دارد. شما نمی‌توانید هر اسم و علامتی را برای کسب‌وکار خود به ثبت برسانید. بنابراین در انتخاب علامت خود باید دقت داشته باشید و از موارد ممنوعه احتراز کنید. اما کدام علامت‌ها را نمی‌توان ثبت کرد؟!
- علامتی که عین یا مشابه علامتی باشد که قبلاً به نام مالک دیگری ثبت شده است، قابل ثبت نیست.
- اسم یا عنوانی که ماهیت یا طریقه استفاده از آن برخلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه جامعه باشد، نیز قابل ثبت نیست.
- علائم گمراه کننده و فریب دهنده نیز قابل ثبت نیستند. منظور علامت‌هایی است که مصرف‌کننده را نسبت به ماهیت، کیفیت یا مبداء جغرافیایی محصول گمراه می‌کند یا فریب می‌دهد.
- واژه‌های عام اصولا قابل ثبت نیستند. برای مثال، اگر شما قصد دارید علامت تجاری «صندلی» را برای فروش صندلی ثبت کنید، تقاضانامه ثبت رد خواهد شد. زیرا «صندلی » واژه‌ای عام برای این محصول است.
- واژه‌های توصیف‌کننده نیز قابل ثبت نیستند. این‌ها کلماتی هستند که معمولآ در تجارت به منظور توصیف محصول مورد نظر به‌کار می‌روند. برای مثال، ثبت کلمه شیرین برای شکلات قابل قبول نخواهد بود چون محصول را توصیف می‌کند. در واقع اگر به تولیدکننده شکلات برای عرضه محصولاتش حق استفاده انحصاری ازکلمه «شیرین» داده شود، کاری ناعادلانه خواهد بود.
با ثبت علامت، شما مالک انحصاری علامت می‌شوید و به این ترتیب حقوقی برای شما ایجاد می‌شود. از جمله اینکه هیچ کس نمی‌تواند بدون اجازه شما از علامت استفاده کند. علاوه بر این شما می‌توانید به دیگران برای استفاده از برند و علامتتان نمایندگی بدهید. به این ترتیب می توانید کسب‌و کار خود را توسعه دهید.
پس از ثبت، علامت برای یک دوره ده ساله به شما تعلق خواهد داشت. پس از اتمام این دوره اگر مایل به ادامه استفاده از علامت خود باشید می‌توانید با پرداخت هزینه علامت را تمدید کنید و هم‌چنان بر آن مالکیت انحصاری داشته باشید. در غیر این صورت مالکیت شما بر علامت از بین می‌رود و دیگران می‌توانند علامت را برای خود به ثبت برسانند و از آن استفاده کنند.
فرایند ثبت علامت
اجازه دهید مختصری هم راجع به روند ثبت علامت در ایران با هم صحبت کنیم. در ایران اداره مالکیت صنعتی مسئول ثبت علامت‌های تجاری است که مسئولیت ثبت اختراعات را هم بر عهده دارد. برای ثبت علامت خود باید به پایگاه اینترنتی این اداره به نشانی (www.iripo.ssaa.ir) مراجعه نمایید. در این وبگاه شما در فرم‌هایی مشخصات علامت مورد نظر را توصیف کرده و درخواست ثبت علامت خود را می‌نمایید. اداره مالکیت صنعتی علامت درخواستی شما را مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر این علامت قبلا به نام شخص دیگری ثبت نشده بود و مغایرتی نیز با قوانین نداشت آن را برای شما به ثبت می‌رساند. در نظر داشته باشید که می‌توانید علامت را به نام خود و یا شرکت و موسسه خود به ثبت برسانید.
نکته حائز اهمیت دیگر در ثبت علامت، طبقه‌بندی علائم تجاری است. گفتیم که علائم نشانگر کالاها و خدمات هستند. کالاها و خدمات تولید شده می‌توانند بسیار متنوع و گسترده باشند. در سطح جهان نوعی طبقه‌بندی برای انواع کالاها و خدمات ایجاد شده است. به همین ترتیب نوعی طبقه‌بندی برای علائم نیز ایجاد شده است. در زمان ثبت علامت، شما باید مشخص کنید که علامت شما نشانگر چه دسته‌ای از کالاها و خدمات است. به‌عبارت‌دیگر باید دقیقا مشخص کنید که بر روی چه نوع کالاها و خدماتی قرار است از این علامت استفاده شود.
طبقه‌بندی علامت مهم است. زیرا علامت شما صرفا داخل حوزه فعالیت شما مورد حمایت حقوقی واقع می‌شود و در سایر حوزه‌ها دیگران می‌توانند از عین یا مشابه آن استفاده نمایند. البته به شرطی که به راحتی با علامت شما اشتباه گرفته نشود و موجبات گمراهی مصرف‌کنندگان را فراهم نیاورد. به‌عنوان مثال شرکتی در حوزه تجارت شیرآلات فعالیت می‌کند و علامت “الف” را نیز برای خود به ثبت رسانده است. این علامت تنها در حیطه همین تجارت شیرآلات برای این شرکت به ثبت رسیده است. اگر شرکت دیگری بیاید و از علامتی مشابه “الف” برای فعالیت خود در زمینه صنایع غذایی استفاده کند، در اینجا دیگر حقوق شرکت نخست نقض نشده است. زیرا مالکیت علامت تجاری محدود به حوزه فعالیت شماست. یعنی شما در حوزه فعالیت خود مالک این علامت هستید. در سایر حوزه‌ها، دیگران نیز می‌توانند از علامت شما استفاده کنند.
البته باید به دو نکته توجه داشته باشید:
نخست اینکه: علامت شما در چه حوزه‌هایی حمایت شود، کاملا در اختیار شماست. شما می توانید در زمان ثبت، طبقه علامت را انتخاب کنید. به این ترتیب دقیقا زمینه فعالیت‌تان را مشخص می‌کنید و تعیین می کنید در کدام زمینه‌ها می‌خواهید از علامت خود استفاده کنید. البته باید بدانید که هرچه تعداد این طبقات بالاتر برود، هزینه ثبت هم افزایش می‌یابد.
دوم اینکه: دیگران در صورتی می‌توانند در زمینه‌هایی غیر از زمینه ثبت شده از علامت شما استفاده کنند که این استفاده آنها موجب گمراهی مصرف کننده نشود. یعنی اگر با این استفاده مردم تصور کنند که این دو محصول توسط یک شرکت تولید می‌شوند شما می‌توانید جلوی استفاده دیگران از عین یا مشابه علامت خود را بگیرید.
با در نظر گرفتن مجموعه این موارد باید گفت بهتر است در انتخاب علامت خود دقت کافی داشته باشید. به علاوه سعی کنید علامت خود را به ثبت برسانید. در جریان ثبت نیز به طبقات انتخابی برای علامت خود توجه داشته باشید. این انتخاب، دایره حمایت حقوقی از علامتتان را مشخص می‌کند و بسیار حائز اهمیت است.